ДОСЛІДЖЕННЯ ЕФЕКТИВНОСТІ ПЛАНУВАННЯ ІГРОВОГО ЧАСУ БАСКЕТБОЛІСТОК З УРАХУВАННЯМ ПСИХОФІЗІОЛОГІЧНИХ ОСОБЛИВОСТЕЙ У РІЗНІ ФАЗИ ОВАРІАЛЬНО-МЕНСТРУАЛЬНОГО ЦИКЛУ
DOI:
https://doi.org/10.32782/spectrum/2025-1-9Ключові слова:
психофізіологічні особливості, ігровий час, оваріально-менструальний циклАнотація
Вступ. Дослідження ефективності планування ігрового часу жіночих команд у спортивних іграх ґрунтується на потребі врахування психофізіологічних особливостей спортсменок для підвищення результативності. Попередні дослідження виявили зв’язок між технічною підготовленістю, психоемоційним станом та успішністю виступів, що стало основою для визначення мети: оцінка ефективності планування ігрового часу на базі інноваційних підходів з урахуванням психофізіологічних особливостей спортсменок для оптимізації результативності команди. Методи. У дослідженні взяли участь 18 спортсменок команди «Франківськ-Прикарпаття». Використано психосоціальні опитувальники, педагогічні спостереження, педагогічний експеримент з інноваційними технологіями, медико-біологічні методи, а також методи математичної статистики. Результати. У межах педагогічного експерименту з баскетболістками суперліги розроблено методику планування ігрового часу з урахуванням психофізіологічних характеристик та емоційного стану спортсменок, а також використано інноваційні технології. Результати порівняльного аналізу продемонстрували, що ефективність підбирань під чужим щитом зросла на 1,1 %, під своїм щитом – на 14 % (до 82,1 %), а загальний показник підбирань збільшився на 3,2 %. Відсоток втрат м’яча зменшився на 3,1 %, а співвідношення перехоплень до втрат покращилося з 0,5 до 0,6. Показники Points in paint та Second chance points зросли на 2 очки кожен. Кореляційний аналіз виявив високу кореляцію між технічною підготовленістю та ефективністю підбирань (r = 0,72), негативний зв’язок між психоемоційним станом і втратами м’яча (r = -0,68), а також позитивний вплив технологій на перехоплення (r = 0,65). Ця методика довела ефективність індивідуального підходу й використання сучасних технологій для оптимізації підготовки спортсменок. Висновки. Розроблена методика планування ігрового часу висококваліфікованих баскетболісток, що базується на психофізіологічних характеристиках та емоційному стані спортсменок із застосуванням інноваційних технологій, сприяла статистично значущому покращенню техніко-тактичних показників, зокрема підвищенню ефективності підбирань, зменшенню втрат м’яча та зростанню оборонної активності. Упровадження сучасних технологій та комплексного аналізу в підготовці висококваліфікованих баскетболісток забезпечує підвищення ефективності ігрових дій, загальної продуктивності команди та оптимізації тренувального процесу завдяки індивідуалізованому підходу, який ураховує фізіологічні та психологічні особливості спортсменок.
Посилання
1. Шахліна Л. Медико-біологічні основи спортивної підготовки жінок у сучасному спорті вищих досягнень. Теорія і методика фізичного виховання і спорту. 2020. № 2. С. 95–104. DOI: https://doi.org/10.32652/tmfvs.2020.2.95-104
2. Шахліна Л. Сучасний погляд на проблему синдрому «тріада жінки-спортсменки». Спортивна медицина, фізична терапія та ерготерапія. 2021. № 1. С. 3–13. DOI: https://doi.org/10.32652/spmed.2021.1.3-13
3. Armour M., Parry K. A., Steel K., Smith C. A. Australian female athlete perceptions of the challenges associated with training and competing when menstrual symptoms are present. International Journal of Sports Science & Coaching. 2020. Vol. 15, no. 3. P. 316–323. DOI: https://doi.org/10.1177/1747954120916073
4. Dam T. V., Dalgaard L. B., Sevdalis V., Bibby B. M., Janse D. E. J. X., Gravholt C. H., Hansen M. Muscle performance during the menstrual cycle correlates with psychological well-being, but not fluctuations in sex hormones. Medicine & Science in Sports & Exercise. 2022. Vol. 54, no. 10. P. 1678–1689. DOI: https:// doi.org/10.1249/mss.0000000000002961
5. Dole A., Beaven M., Sims S. T. Menstrual cycle tracking in sports research: challenges, progress, and future directions. Physiologia. 2023. Vol. 3, no. 4. P. 598–610. DOI: https://doi.org/10.3390/physiologia3040044
6. Dupuit M., Meignié A., Chassard T., Blanquet L., LeHeran J., Delaunay T., Bernardeau E., Toussaint J., Duclos M., Antero J. On-field methodological approach to monitor the menstrual cycle and hormonal phases in elite female athletes. International Journal of Sports Physiology and Performance. 2023. Vol. 18, no. 10. P. 1169–1178. DOI: https://doi.org/10.1123/ijspp.2022-0287
7. Elliott-Sale K. Ovarian hormones 101: how to conduct high-quality sport and exercise science research on female athletes. Sports Science Exchange. 2023. Vol. 36, no. 235. P. 1–7. DOI: https://doi.org/10.1249/sse.0000000000000235
8. Findlay R. J., Macrae E. H. R., Whyte I. Y., Easton C., Forrest L. J. How the menstrual cycle and menstruation affect sporting performance: experiences and perceptions of elite female rugby players. British Journal of Sports Medicine. 2020. Vol. 54, no. 18. P. 1108–1113. DOI: https://doi.org/10.1136/ bjsports-2019-101486
9. Fridén C., Hirschberg A. L., Saartok T. Muscle strength and endurance do not significantly vary across 3 phases of the menstrual cycle in moderately active premenopausal women. Clinical Journal of Sport Medicine. 2003. Vol. 13, no. 4. P. 238–241. DOI: https://doi.org/10.1097/00042752-200307000-00007
10. Gordon D., Hughes F., Young K., Scruton A., Keiller D., Caddy O., Baker J., Barnes R. The effects of menstrual cycle phase on the development of peak torque under isokinetic conditions. Isokinetics and Exercise Science. 2013. Vol. 21, no. 4. P. 285–291. DOI: https://doi.org/10.3233/ies-130499
11. Güler İ. Investigation of the effect of menstruation period on sportive performance of women’s volleyball players. African Educational Research Journal. 2020. Vol. 8, no. 2. P. 387–391. DOI: https://doi.org/10.30918/aerj.82.20.068
12. Kishali N. F., Imamoglu O., Katkat D., Atan T., Akyol P. Effects of menstrual cycle on sports performance. International Journal of Neuroscience. 2006. Vol. 116, no. 12. P. 1549–1563. DOI: https://doi.org/10.1080/00207450600675217
13. Köse B. Analysis of the effect of menstrual cycle phases on aerobic-anaerobic capacity and muscle strength. Journal of Education and Training Studies. 2018. Vol. 6, no. 8. P. 23–28. DOI: https://doi.org/10.11114/jets.v6i8.3207
14. Lebrun C. M., McKenzie D. C., Prior J. C., Taunton J. E. Effects of menstrual cycle phase on athletic performance. Medicine and Science in Sports and Exercise. 1995. Vol. 27, no. 3. P. 437–444. DOI: https://doi.org/10.1249/00005768-199503000-00022
15. Martin D., Sale C., Cooper S. B., Elliott-Sale K. J. Period prevalence and perceived side effects of hormonal contraceptive use and the menstrual cycle in elite athletes. International Journal of Sports Physiology and Performance. 2018. Vol. 13, no. 7. P. 926–932. DOI: https://doi.org/10.1123/ijspp.2017-0330
16. Meignié A., Duclos M., Carling C., Orhant E., Provost P., Rabita G., Antero J. The effects of menstrual cycle phase on elite athlete performance: a critical and systematic review. Frontiers in Physiology. 2021. Vol. 12. Article 654585. DOI: https://doi.org/10.3389/fphys.2021.654585
17. Phillips S. K., Sanderson A. G., Birch K., Bruce S. A., Woledge R. C. Changes in maximal voluntary force of human adductor pollicis muscle during the menstrual cycle. The Journal of Physiology. 1996. Vol. 496, no. 2. P. 551–557. DOI: https://doi.org/10.1113/jphysiol.1996.sp021706
18. Rodrigues P., Correia M., Wharton L. Effect of menstrual cycle on muscle strength. Journal of Exercise Physiology Online. 2019. Vol. 22, no. 5. P. 89–97. URL: https://www.asep.org/asep/asep/JEPonlineOCTOBER2019_Rodrigues.pdf
19. Romero-Moraleda B., Coso J. D., Gutierrez-Hellin J., Ruiz-Moreno C., Grgic J., Lara B. The influence of the menstrual cycle on muscle strength and power performance. Journal of Human Kinetics. 2019. Vol. 68, no. 1. P. 123–133. DOI: https://doi.org/10.2478/hukin-2019-0061
20. Sarwar R., Niclos B. B., Rutherford O. M. Changes in muscle strength, relaxation rate and fatiguability during the human menstrual cycle. The Journal of Physiology. 1996. Vol. 493, no. 1. P. 267–272. DOI: https://doi.org/10.1113/jphysiol.1996.sp021381
21. Tenan M. S., Hackney A. C., Griffin L. Maximal force and tremor changes across the menstrual cycle. European Journal of Applied Physiology. 2016. Vol. 116, no. 1. P. 153–160. DOI: https://doi.org/10.1007/s00421-015-3258-x